पॅकेज्ड दही vs घरी बनवलेले दही – कोणते अधिक फायदेशीर?

तुमच्या रोजच्या आहारात दही असते का? पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की बाजारातील पॅकेज्ड दही आणि घरी बनवलेल्या दह्यामध्ये नक्की काय फरक आहे? कोणते आरोग्यासाठी अधिक फायदेशीर आहे? Packaged Curd vs Home-made curd – which is more beneficial?
पूर्वी घरोघरी नैसर्गिकरित्या दही बनवण्याची परंपरा होती, परंतु आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत लोक पॅकेज्ड दह्याचा अधिक वापर करताना दिसतात. या ब्लॉगमध्ये आपण या दोन्ही प्रकारांमध्ये असलेल्या महत्त्वाच्या फरकांवर सविस्तर चर्चा करू

पॅकेज्ड दही कसे तयार होते? त्यात नक्की काय असते?

बाजारात सहज मिळणारे पॅकेज्ड दही मोठ्या प्रमाणावर औद्योगिक पद्धतीने तयार केले जाते. निर्दिष्ट तापमानावर (specific temperature) दूध प्रक्रिया केली जाते. दुधातील बॅक्टेरिया नियंत्रित स्वरूपात वाढवण्यासाठी औद्योगिक स्तरावर कल्चर (culture) मिसळले जाते.

पॅकेज्ड दह्याचे फायदे | Advantages of packaged curd

• सहज उपलब्ध आणि वापरण्यास सोयीचे
• वेगवेगळ्या फ्लेवर्समध्ये उपलब्ध
• दीर्घकाळ टिकते
• प्रवासासाठी सोयीस्कर

पॅकेज्ड दह्याचे तोटे | Disadvantages of packaged curd

• नैसर्गिक प्रोबायोटिक्स कमी असतात
• प्रिझर्व्हेटिव्ह्स आणि स्टॅबिलायझर्स असण्याची शक्यता
• अतिरिक्त साखर किंवा कृत्रिम गोडसर पदार्थ (artificial sweeteners) मिसळलेले असू शकतात
• ताजेपणा आणि नैसर्गिक चव काही प्रमाणात कमी

घरचे दही – आई-आजीकडून शिकलेली पारंपरिक पद्धत!

आई किंवा आजी कशा विरजण लावत असत, ते आठवतंय? गुळगुळीत आणि नैसर्गिक चव असलेले दही तयार करण्यासाठी त्या कोमट दूधात (४०°C पर्यंत) चमचाभर जुन्या दह्याचे मिश्रण घालायच्या आणि त्याला उबदार ठिकाणी झाकून ठेवल्यावर काही तासांत नैसर्गिकरित्या जिवंत बॅक्टेरिया वाढून दही तयार होते. यात कोणतेही प्रिझर्व्हेटिव्ह्स किंवा कृत्रिम पदार्थ नसतात, त्यामुळे ते अधिक पौष्टिक असते.

घरच्या दह्याचे फायदे | Advantages of Home-made curd

•  नैसर्गिक आणि शुद्ध
•  जास्त प्रमाणात जिवंत प्रोबायोटिक्स असतात
• कोणतेही प्रिझर्व्हेटिव्ह्स नसतात
• स्वाद अधिक चांगला आणि पौष्टिकता टिकून राहते
•  साखरेचे प्रमाण नियंत्रित ठेवता येते

घरच्या दह्याचे तोटे | Disadvantages of Home-made curd

• घाईगडबडीत तयार करता येत नाही
• विशिष्ट तापमान आणि वेळेची गरज असते

घरचे दही vs. पॅकेज्ड दही – कोणते अधिक फायदेशीर?

1️. प्रोबायोटिक्सचे प्रमाण | How much probiotics does curd contain?
घरच्या दह्यात Lactobacillus आणि Bifidobacterium सारखे नैसर्गिक प्रोबायोटिक्स अधिक प्रमाणात असतात, जे पचनसंस्था सुधारतात आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल हेल्थला सपोर्ट करतात. Journal of Dairy Science (2021) नुसार, पॅकेज्ड दह्याच्या प्रक्रियेमुळे त्यातील प्रोबायोटिक्सचे प्रमाण ५०% पर्यंत घटते, ज्यामुळे त्याचा पचनसंस्थेवरील प्रभाव कमी होतो.
2️. पचनसंस्थेवरील परिणाम | How does curd affect digestion?
घरचे curd सहज पचते आणि आतड्यांतील gut microbiota सुधारते. American Journal of Clinical Nutrition च्या अभ्यासानुसार, प्रोसेस्ड डेअरी उत्पादनांमधील अतिरिक्त संरक्षक घटक काही लोकांमध्ये सूज (inflammation) आणि अपचनाचे कारण ठरू शकतात.
3️. संरक्षक आणि कृत्रिम पदार्थ | What preservatives and artificial additives are in curd?
घरच्या दह्यात कोणतेही बाह्य घटक नसतात. पॅकेज्ड दही जास्त काळ टिकण्यासाठी potassium sorbate आणि sodium benzoate यांसारख्या संरक्षकांसोबतच कृत्रिम घटक मिसळलेले असतात. Food Chemistry Journal (2020) नुसार, हे संरक्षक आतड्यांतील नैसर्गिक बॅक्टेरियांचे संतुलन बिघडवू शकतात.
4️. चयापचय (Metabolism) आणि शरीरावर परिणाम | How does curd affect metabolism and the body?
चयापचय म्हणजे शरीरातील उर्जेचे उत्पादन आणि उपयोग करण्याची प्रक्रिया. योग्य चयापचयासाठी essential enzymes आणि gut microbiota यांचे संतुलन महत्त्वाचे असते. पॅकेज्ड दह्यातील अतिरिक्त साखर आणि high fructose corn syrup (HFCS) यामुळे शरीरातील insulin resistance वाढू शकते, ज्यामुळे लठ्ठपणा, थकवा आणि रक्तातील साखर असंतुलन निर्माण होऊ शकते. Harvard Health Publishing नुसार, HFCS जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास चयापचय मंदावतो आणि शरीरात फॅट संचय वाढतो.
5. स्वाद आणि ताजेपणा
घरचे दही नैसर्गिकरित्या आंबटसर आणि ताजे असते. पॅकेज्ड दह्यातील कृत्रिम स्थिरीकरण प्रक्रियेमुळे त्याचा स्वाद वेगळा आणि कमी ताजेपणाचा असतो.

पॅकेज्ड दही निवडताना हुशारीने निर्णय घ्या!

सुपरमार्केटमध्ये जाताना आपण अनेकदा वेगवेगळ्या प्रकारच्या दह्यांमध्ये गोंधळून जातो—low fat, high protein, probiotic, sugar-free वगैरे! पण हे सर्व खरेच आवश्यक आहे का? पॅकेज्ड दही निवडताना ‘फॅन्सी मार्केटिंग’पेक्षा ‘खऱ्या पौष्टिकते’कडे लक्ष द्यायला हवे. चला, काही महत्त्वाच्या गोष्टी बघूया.
1. ‘मलईदार’, ‘क्रिमी टेक्सचर’ म्हणजे नेहमीच चांगले असते का?
Is a creamy texture in curd always a sign of good quality?
काही ब्रँड दह्याला जास्त क्रिमी टेक्सचर देण्यासाठी modified starch, thickening agents वापरतात. त्यामुळे ते मऊ वाटते, पण ते नेहमीच नैसर्गिक पद्धतीने तयार झालेले नसते. दह्याच्या मूळ पोताशी छेडछाड करणारे घटक असल्यास ते टाळणे चांगले.
2. ‘प्रोबायोटिक कर्ड’—खरोखरच फायदेशीर की फक्त मार्केटिंग?
Is probiotic curd really healthy or just a marketing hype?
काही ब्रँड फक्त heat-treated दही विकतात, त्यामुळे प्रोबायोटिक्स टिकत नाहीत. ‘Contains live and active cultures’ असे स्पष्टपणे नमूद असेल, तरच त्या दह्यात जिवंत बॅक्टेरिया असतात. Greek yogurt आणि पारंपरिक घरगुती दही यामध्ये नैसर्गिक प्रोबायोटिक्स अधिक असतात.
3. रंग आणि चव – नैसर्गिक की बनावटी?
Is the color and flavor of curd natural or artificial?
फ्रूट फ्लेवर असलेल्या दह्यांमध्ये खरंच फळ असते का? नाही! Strawberry-flavored दही घेताना त्यात खऱ्या स्ट्रॉबेरीऐवजी artificial strawberry essence, fruit pulp concentrate असू शकतो. जर घटक सूचीमध्ये INS 330, INS 951 असे कोड दिसले, तर ते acidity regulators आणि artificial sweeteners आहेत.
4. बाजारात मिळणारे ‘लो फॅट दही’ खरंच चांगले का?
Is low-fat curd actually good for health?
लो फॅट म्हणजे कमी कॅलरी असेलच असे नाही. लो फॅट दह्यात चव सुधारण्यासाठी जास्त sugar, corn starch मिसळले जातात, जे आरोग्यासाठी योग्य नाहीत. याच्या उलट, घरचे दही नैसर्गिकरित्या संतुलित असते.

निष्कर्ष – कोणते दही निवडावे?

दही हा भारतीय आहाराचा अविभाज्य भाग आहे, पण त्याचा स्रोत आणि प्रक्रिया समजून घेतल्यास आरोग्यासाठी चांगला पर्याय निवडता येतो.

• पौष्टिकता आणि नैसर्गिक चव हवी असल्यास, घरीच दही बनवा.
• वेळेअभावी पॅकेज्ड दही निवडत असाल, तर त्यातील घटक तपासा आणि साखरमुक्त, प्रिझर्व्हेटिव्ह विरहित पर्याय निवडा.
• नियमित सेवनासाठी घरचे दहीच सर्वोत्तम!
  तुमच्या दैनंदिन आहारात तुम्ही कोणते दही प्राधान्य देता? तुमचे विचार आम्हाला कमेंटमध्ये कळवा आणि हा लेख उपयुक्त वाटल्यास आपल्या कुटुंबीयांसोबत शेअर करा!